Page 14 - TINA Dergi Sayi 7

TINA TINA

Denizcilik Arkeolojisi Dergisi Maritime Archaeology Periodical

* Çiler ÇİLİNgİROğLU

ge ve Doğu Akdeniz’de son yıllarda gerçek- çekilir. Diğer yandan, araştırmacıların konu Homo sa-
leştirilen arkeolojik araştırmalar, tarihöncesi piens öncesi denizcilik olduğunda halen çok dikkatli
Etoplumların denizcilik etkinliklerine ilişkin ve şüpheci davrandığını, Alt ve Orta Paleolitik Dö-
çok nitelikli kanıtlar sunmaktadır. Bazı araştırmacıla- nemler’e ait denizcilik kanıtlarını “şans”, “tesadüf”
rın bu konuya ilişkin önyargı ve varsayımlarının ak- veya “sürüklenme” gibi bilinçsiz etmenlerle açıklama
sine, erken tarihöncesi toplumların denizcilikle ilgili eğiliminde olduklarını belirtmek gerekir.
geniş bilgi birikimine sahip olduğu kabul görmeye Bu yazıda, özellikle Ege ve Kıbrıs’taki çalışmalar-
başlamıştır. Denizcilik kültürü dediğimiz şeyin, navi- dan edinilen yeni arkeolojik kanıtlar eşliğinde, Doğu
gasyon teknikleri, rüzgâr ve akıntı yönlerine ilişkin Akdeniz erken tarihöncesi toplumlarında denizcilik
tecrübeyle edinilen bilgiler, teknolojik kapasiteler ve etkinliklerinin niteliği, amacı ve yoğunluğu değerlen-
mühendislik uygulamaları gibi çok çeşitli kültürel dirilmeye çalışılacaktır (Fig 1-2).
birikimler gerektirdiği bir gerçektir. En uygun hava
koşullarında bile yapılsa, herhangi bir denize açılma HOmO SAPİenS ÖnCeSİ DenİZCİLİK VAr mIYDI?
eylemi her zaman yaşamsal risk taşıyan bir etkinlik Alt ve Orta Paleolitik Dönemler’de, H. erectus, H.
olmuştur. Tüm risklerine rağmen, insanların bazen heidelbergensis ve H. neanderthalis topluluklarında
zorunluluk bazen de merak ve hırslarından dolayı tüm bilinçli denizcilik etkinliklerinin ve deniz aracı üret-
çağlar boyunca denize açıldığını görmekteyiz. mek amacıyla geliştirilen teknolojilerin olup olmadığı
John Cherry’nin 1990 tarihli Akdeniz adalarının ko- halen en tartışmalı konulardandır. Kimi bilim insanları
lonizasyonuyla ilgili klasikleşmiş makalesi, Akdeniz H. sapiens öncesi türlerin akıl kapasitelerinin denizci-
ve Ege’de denizciliğin kanıtlarının, Kıbrıs gibi büyük lik etkinliklerini (özellikle deniz aracı inşa etme gibi)
adalar hariç, Erken Neolitik’ten önceye gitmediği, gerçekleştirmeye yeterli olmadığı görüşündedir . Bu-
3
Ege’de birçok adanın en erken MÖ 5-4. binyıllarda nun yerine, alternatif olarak, Alt ve Orta Paleolitik de-
tam zamanlı iskân edilmeye başlandığı yönündedir . nizcilik faaliyetlerinin yüzen bitki adalarına tutunarak
1
Cherry’nin adaların biyocoğrafyasını temel alarak sürüklenme gibi diğer bitki ve hayvanlarda görülen
oluşturduğu kolonizasyon modeli halen genel hatla- basit ve plansız mekanizmalarla gerçekleşmiş olabi-
rıyla geçerliliğini korusa da, yeni veriler kimi adalara leceklerini savunurlar . Diğer yandan, sürüklenme
4
ilk erişim ve kolonizasyon süreçlerinin yeni baştan de- sırasında basit bir sopayla sal olarak kullanılan araç-
ğerlendirilmesini zorunlu kılar . Cyprian Broodbank, ların yönlendirilmesinin mümkün olabileceği üze-
2
2013 tarihli, Türkçe’ye de çevrilen, “The Making of rinde durulmaktadır. Buna karşı çıkan araştırmacılar
the Middle Sea” (Orta Denizin Yapımı) kitabıyla, ise, Endonezya’daki Flores Adası taş alet buluntuları
Cherry’den miras bırakılan perspektifi devralırken, gibi, tarihi 800 bin yıl öncesine giden kalıntılardan
aynı zamanda yeni verilerle onu rafine etmiştir. Ha- yola çıkarak, H. erectus’un bilinçli bir şekilde Pasifik
len Alt ve Orta Paleolitik Dönem’e ait erken kanıtlara adalarına yayıldıklarını ve Pleistosen Dönem’de bile
şüpheyle bakılsa da, artan çalışmalar sayesinde erken derin boğazların olduğu yerlerde basit deniz araçları
tarihöncesi toplumlarda denizle kurulan ilişkinin, üreterek 20-30 km seyahat edebildiklerini savunurlar.
özellikle Ege gibi bol adalı ve girintili-çıkıntılı kıyı- H. erectus’un zihin yapısı ve kapasitesi deniz aracı
lara sahip denizlerde, ileri düzeylere ulaştığına dikkat üretmeye yeterli midir?

1 CHERRY 1990.
2 DAWSON 2011.
3 BROODBANK 2013, 107.
4 BEDNARIK 2003.
* Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi, 35100 Bornova-İzmir.
* Division of Protohistory and Near Eastern Archaeology, Faculty of Letters, Ege University, 35100 Bornova-İzmir.

12 13